Biyolojik saat, insan vücudunda bulunan hormonların ne zaman salgılanması gerektiği gibi metabolik işlemleri düzenleyen dinamiğin adıdır. Bu biyolojik saatin işleyişi, beynin içerisinde yer alan mercimek tanesi büyüklüğünde olan pineal bezi (diğer adıyla epifiz bezi) adı verilen ve ışığa duyarlı bir yapı tarafından sağlanmaktadır. İnsanın beyin yapısında birden çok biyolojik saat bulunmaktadır.
Bu sisteme biyolojik saat denmesinin sebebi zamanı ölçmesinden dolayıdır. Yani aslında mecazi anlamın yanında gerçeklik payı da bulunan bir isimdir bu. Fakat bildiğimiz mekanik saatlerden biraz farklı olarak çalışıyor. Biyolojik saatin pili vücudumuzun kendisidir ve sağlıklı çalıştığı sürece biyolojik saat enerjisini vücuttan alır. Esas görevi de biyolojik ritmimizi sağlamak, uyku, üreme, boşaltım gibi doğal süreçleri biyolojik zamanları yerine getirmesidir. Biyolojik saat olarak adlandırdığımız bu olgu, bir organizmada doğuştan bulunan zamanlama araçlarıdır. Sirkadiyen ritmi üretir ve bu ritimlerin zamanlarını düzenlemeye yararlar. Vücuttaki hücrelere reaksiyon gösteren spesifik moleküler proteinlerden oluşurlar. Her doku ve organda bulunurlar, yapılan bazı araştırmalarda biyolojik saatler, mantarlarda, fare ve meyve sineklerinde bu saat bileşenlerini yapmakta sorumlu diğer bazı organizmalarda benzer genler keşfettiler.
Biyolojik Saati Bozan Etkenler Nelerdir?
Biyolojik saati bozan birden çok etken vardır, bunlar insanların her zaman yaptığı alışkın olmayan yaptığı aktivitelerden, aniden yapılan bir yolculuğa kadar gözükebilen etkenlerdir. Kısaca değinmek gerekirse;
- Uzun yolculuklar sonunda yapılan ve yolcuların üzerinde bıraktığı Jet Lag adı verilen etkidir. Uzun süren yolculuklar sonunda vücuttaki biyolojik saatin düzeni bozulur ve bunun sonucunda kişilerin üzerinde, uykusuzluk ve yorgunluk gibi sorunlar gözükebilir.
- Gece vardiyaları, düzensiz uyku ve gece-gündüz kavramlarını bozmak biyolojik saati olumsuz etkilemektedir.
- Uykusuz kalma, özellikle yeni doğan bebeğe bakan anneler üzerinde görünen az uyku, biyolojik saati etkiler.
- Kutup ve uzay yolculukları,
- Uykuya dalınan alandaki ışık. (geceleri açık bırakılan ışık ya da ortamın yeterince karartılmaması nedeniyle bozulan biyolojik saat)
- Yeterli kalitede uyku ve istirahat alınmamasından ötürü yaşanan vücut dengesizliği biyolojik saat kaynaklıdır. Aynı şekilde gürültülü ve düzensiz yaşam tarzı da buna dahil.
Biyolojik Saat Etkileri
- Stres hormonlarının artışı,
- RAS (Protein) etkilenmesi,
- Mevsimsel Affektif Bozukluk (Duygudurum bozukluğu)
- Sürekli yorgunluk hali, uykusuzluk
- Gergin ve sinirli bir ruh hali,
- Diyabet ve obezite gibi metabolik bozukluklar,
- Melatonin salgısının baskılanması.
Biyolojik Saat İçin Az Bilinen Gerçekler
Biyolojik saat dilimlerinde saat 06.00’da uyanık ya da uyku hali fark etmeksizin metabolizmanın hareketlendiği saatler oluyor. Yayın olarak saat 07.00 için tercih edilen spor ise uzmanlar tarafından spor yapılmaması gereken bir saat olduğunu vurgularken bu saatte yapılacak en iyi şeyin kahvaltı olduğu söyleniyor. Tüm bunların belki de önemlisi saat 08.00 arası, zira bu saatte damarlar her zamankinden daha fazla daralıyor, yani sigara bağımlısıysanız bu durum uzun vadede olduğundan daha yoğun sağlık sorunları aşamanıza neden olabilir. 09.00 ise vücudun kendini en dirençli olduğu saat, yani ilaç alacaksanız bu saat oldukça uygun. Yani her saatin vücudumuz için birbirinden ayrı düzeni olduğunu söylemek mümkün, tüm bunlara kısaca göz atarak hayat kalitenizi vücudumuzun bize verdiği veriler doğrultusunda düzenlemek hayatımızı daha kaliteli kılabilir.
